Codex Trujillo del Perú
een unieke verzameling “boeken van de bisschop”
De muziekstukken die Música Temprana in dit concert uitvoert, zijn bijna allemaal afkomstig uit de zogenaamde Codex Trujillo del Perú. Het betreft een unieke verzameling handschriften: niet alleen door hun aantal maar ook door de meer dan 1.400 kleurrijke en informatieve aquarellen die in de boeken zijn opgenomen.
In deze negen boeken beschreef de Spaanse bisschop Baltasar Jaime Martínez Compañon in opdracht van de koning van Spanje de ‘toestand’ in de belangrijke koloniale nederzetting Trujillo, Perú. De kleurige aquarellen waarmee de bisschop de boeken illustreerde, geven bij elkaar een uitermate boeiend beeld van het dagelijks leven in het Latijns Amerikaanse wingewest.
De Codex vormt zó een ware schatkamer vol informatie, die ook thematisch is gerangschikt. Flora, fauna, archeologische voorwerpen, keramiek, weefsels, én natuurlijk de mensen: het is soms alsof je naar een prachtig gemaakte documentaire zit te kijken over de koloniale samenleving, met haar grote culturele rijkdom en diversiteit, vrucht van de vermenging van verschillende rassen gedurende de voorafgaande eeuwen.
Muziek en muziekhistorisch belang
Bisschop Martínez Compañon noteerde in deze Codex ook twintig muziekstukken, waarbij hij tegelijk beschreef hoe die gespeeld moesten worden. Het ging om muziek die hij in de straten van Trujillo en omgeving had gehoord en ook gezien. Het ging om verschillende dansen (bailes), om eenstemmige liederen met gitaarbegeleiding (tonadas) en om muziek voor vaak uitbundige vieringen (cachuas). Op de aquarellen zijn instrumenten te zien en spelende musici; bij elkaar levert dat veel informatie op over de manier waarop in de 18e eeuw in Perú muziek werd gemaakt.
De bestudering van de Codex Trujillo – waarvan het origineel wordt bewaard in de bibliotheek van het Palacio Real (koninklijk paleis) in Madrid – stelt ons in staat de ontstaansgeschiedenis van de traditionele muziek van heel Latijns-Amerika beter te duiden. Uit deze tijd is niet veel traditionele muziek bekend die op papier is vastgelegd. Dit soort muziek is immers in de regel mondeling overgedragen. In het geval van de Codex hebben we nu toegang tot de primaire bronnen, met daarnaast een schat aan aanvullende informatie over speelwijzen, instrumenten en gewoonten.
Omdat de invloed van Perú zich destijds uitstrekte tot in alle uithoeken van Zuid-Amerika, zijn tot op de dag van vandaag elementen uit deze muziek te herkennen in de traditionele muziek van het hele continent.
Keuze van instrumenten en speelstijl
De muziek wordt gespeeld op historische instrumenten: snaar-, blaas- en percussie-instrumenten. We hebben daarbij gekozen voor de instrumenten zoals die zijn afgebeeld op de aquarellen in de Codex Trujillo – de boeken waarin ook de partituren staan. Omdat wij aanwijzingen hebben dat niet alle gebruikte instrumenten zijn afgebeeld, hebben we na zorgvuldig onderzoek een aantal instrumenten toegevoegd en nagebouwd, onder andere een kleine gitaar (door Gabriel Aguilera en Sebastián Núñez). De snaarinstrumenten die we gebruiken zijn: barokgitaren met 5 respectievelijk 4 dubbelsnaren, barok-charango, barokviool, barokviolone, en barokharp. De blaasinstrumenten zijn: pinkillo, kena, kenacho en blokfluit. De percussie-instrumenten: bombo (grote trom met een harig vel), bonen, geitennagels, houten snaardrum, voetenbelletjes, cajón peruano (kist).
De muziek uit de Codex Trujillo is niet altijd van eenzelfde stijl. Daarom klinken de stukken soms meer Indiaans, dan weer meer Afrikaans of Spaans, hoewel het nooit 100% de ene of de andere stijl is. Wij hebben een balans gezocht tussen de Spaanse barokstijl aan de ene kant en typisch inheemse en Afrikaanse speelwijzen aan de andere kant.
Aan de Europese baroktechniek van de viool hebben we bepaalde articulaties toegevoegd die kenmerkend zijn voor de speelwijze van de inheemse bevolking, vooral die van Perú en Bolivia (glissandos en trillen). We denken dat het slagwerk, afhankelijk van het instrument, soms meer gespeeld moet worden volgens Indiaanse, dan weer meer volgens Afrikaanse tradities, zoals met de cajón peruano.
Ook bij het gebruik van de stem worden meerdere, uiteenlopende technieken en zangwijzen toegepast: voor het zingen van tonadas volgen wij de geschoolde techniek uit de Spaanse barok en in de cachuas is de hedendaagse volksmuziek in verschillende Zuid-Amerikaanse landen te herkennen.